Η απρόσωπη Κατανάλωση

 Καλοκαίρι, παραλία, έξοδοι, κατανάλωση. Αυτή είναι η συλλογιστική με την οποία η σκέψη, που ξεκινά από το καλοκαίρι (μια απλά εποχή του χρόνου), καταλήγει στην έννοια της κατανάλωσης. Αυτού του τύπου η συλλογιστική βέβαια, δεν δημιουργείται μονάχα το καλοκαίρι, αλλά και σε

άλλες περιστάσεις (άλλων εποχών) όπως τα χριστούγεννα ή το πάσχα, με πολύ διαφορετική σημασία βέβαια στην κάθε περίπτωση.

  

Καλοκαίρι, ήλιος, διακοπές, ελεύθερος χρόνος, αγορές προϊόντων. Στην πραγματικότητα ο τρόπος με τον οποίο έχει διαμορφωθεί και αναπτυχθεί η κοινωνία στην οποία ζούμε, βασίζεται στα καπιταλιστικά πρότυπα παραγωγής, απ' όπου γεννιέται το φαινόμενο του καταναλωτισμού. Γιατί όπως είναι λογικό καταναλωτισμός χωρίς την ύπαρξη του καπιταλισμού δεν μπορεί να υπάρξει. Έχουμε όμως την ανάγκη της συνεχούς κατανάλωσης έμφυτη ή μήπως η κατανάλωση πέρα από τα επιμέρους προϊόντα είναι η ίδια ένα προϊόν το οποίο πρέπει οπωσδήποτε να αγοράσουμε, προϊόν που μας επιβάλλεται από τις κοινωνικές λειτουργίες έτσι όπως έχουν διαμορφωθεί;

  

Το ζήτημα της «κατανάλωσης» έχει απασχολήσει κατά πολύ τις κοινωνικές επιστήμες και ως προς το λειτουργική μέθοδο την οποία προβάλλει αλλά και ως προς τα κοινωνικά αποτελέσματα που απορρέουν από αυτήν.

  Η πιο σημαντική ίσως επιρροή θεώρησης στις κοινωνικές επιστήμες για τον καταναλωτισμό ειδικότερα, αλλά και συνολικά για όλα τα πολιτισμικά πρότυπα προέρχεται από την Σχολή της Φρανκφούρτης. Η «Σχολή της Φρανκφούρτης» υπήρξε μια ομάδα γερμανόφωνων στοχαστών που ιδρύθηκε το 1920 με κύριες επιρροές από το έργο του Βέμπερ, ως και τις «πολιτισμικές» κριτικές του Κ. Μαρξ. Ανάμεσα στους στοχαστές της Σχολής διακρίνονται σημαντικά ονόματα όπως οι Αντόρνο, Μπένγιαμιν, Χορκχάιμερ, ενώ πολλοί είναι οι μεταγενέστεροι στοχαστές οι οποίοι θεωρήθηκαν «κληρονόμοι» της Σχολής και συνέχισαν το έργο της.

  

Μέσα στην πληθώρα των κειμένων της Σχολής της Φρανκφούρτης αν και διακρίνονται πολλά, ένα έργο που ξεχωρίζει είναι αυτό του Βάλτερ Μπένγιαμιν, το The Work of Art in the Age of Mechanical Reproduction. Εμφανώς επηρεασμένος από τις μαρξιστικές ιδέες ως προς την έννοια της αλλοτρίωσης ο Μπένγαμιν στο έργο του αυτό υποστηρίζει ότι με την άνοδο της βιομηχανίας και του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής τα ίδια τα αντικείμενα και τα καπιταλιστικά προϊόντα υπέστησαν μία μετάλλαξη που δεν είχε προηγούμενο. Έτσι υποστηρίζει ότι στις προ-καπιταλιστικές κοινωνίες το κάθε αντικείμενο ήταν επενδυμένο με ένα πλούσιο κοινωνικό νόημα καθώς η ίδια η δημιουργία τους, ήταν αποτέλεσμα των κοινωνικών σχέσεων, ενώ περιείχαν στοιχεία μοναδικότητας και αυθεντικότητας. Αυτό βέβαια είναι κάτι το οποίο άλλαξε άρδην όταν άλλαξε και ο τρόπος παραγωγής των προϊόντων. Έτσι, όταν έγινε το πέρασμα στην εκβιομηχανισμένη παραγωγή των προϊόντων, τα ίδια τα προϊόντα έχασαν την αξία τους λόγω της μαζικής παραγωγής και της τυποποίησής τους, που πλέον δεν αποτυπώνει ούτε τη δημιουργικότητα, αλλά ούτε και οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό του δημιουργού πάνω στο κατασκεύασμά του. 

Το αντικείμενο λοιπόν με τον τρόπο αυτό, από ένα κομμάτι του «εαυτού», μετατρέπεται σε ένα ξένο σώμα το οποίο δεν εκπέμπει καμία «αύρα», κανένα χαρακτηριστικό, καμία μοναδικότητα.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο λοιπόν το ότι με απρόσωπο χρήμα αγοράζουμε απρόσωπα προϊόντα, καθώς αυτή ακριβώς η ανταλλακτική μέθοδος αλλά και ο τρόπος που εκλαμβάνουμε την αξία ενός αντικειμένου, καθρεφτίζει και τις κοινωνικές δομές μέσω των οποίων λειτουργούμε. Το απρόσωπο προϊόν (που επιβάλλεται να αγοράσουμε) είναι ακριβώς αποτέλεσμα της απρόσωπης δημιουργίας του.