ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: ΔΥΝΑΜΗ ΓΙΑ ΤΟ ΛΑΟ Ή ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΧΕΙΡΑΓΩΓΙΣΗΣ ΤΟΥ ;

  Όταν κανείς αναφέρεται στον όρο “εκπαίδευση” , σίγουρα δεν αναφέρεται σε έναν όρο ο οποίος αποτελεί “εφεύρεση” της νέας εποχής, αλλά σε έναν όρο όπου

διαμορφώνεται συνεχώς (υπό διαφορετικές
συνθήκες) από τις πρώτες σχεδόν ανθρώπινες κοινωνίες, μέχρι και σήμερα. Από τις πρώτες λοιπόν κοινωνίες, υπήρχε η ανάγκη της διάδοσης της γνώσης, είτε ήταν τεχνολογική,  είτε θεωρητική, ώστε οποιαδήποτε ανακάλυψη ή θεωρία κ.ο.κ να διαδίδεται και κυρίως να κατανοείται από την νέα γενιά, πρωτίστως για  να μην χαθεί, αλλά  και να χρησιμοποιηθεί στο μέλλον από αυτήν [πρώτες μορφές εκπαίδευσης η εκμάθηση της δημιουργίας εργαλείων, η τακτική του κυνηγιού και μεταγενέστερα η άσκηση της γεωργίας και της αλιείας] .

  Μέσα από αυτή την οπτική λοιπόν, μπορεί κανείς να καταλάβει ότι όταν μιλάμε για την εκπαίδευση, δεν αναφερόμαστε σε ένα κοινωνικό φαινόμενο όπου μένει στάσιμο χωρίς αλλαγές στο πέρασμα του χρόνου, αλλά αντίθετα ότι αναφερόμαστε σε μία κοινωνική λειτουργία η οποία διαμορφώνεται και ανανεώνεται συνεχώς, βασισμένη όμως πάντα στις κοινωνικές αρχές που διαμορφώνονται από τον κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό τους περίγυρο.

   Αν παρατηρήσει λοιπόν κανείς μία κατ' εξοχήν εκπαιδευτική διαδικασία της σημερινής εποχής όπως είναι το σχολείο σε όλο του το φάσμα (από το νηπιαγωγείο ως και την πανεπιστημιακή εκπαίδευση) θα διαπιστώσει, ότι το σχολείο δεν μεταφέρει μόνο γνώσεις και “γράμματα” στους μαθητές, αλλά επιτελεί διάφορες άλλες λειτουργίες (που είναι και ο βασικός του ρόλος) όπως η εκμάθηση των “αξιών” και των ¨συμπεριφορών” που αρμόζουν σε μια κοινωνία, η εκμάθηση του κοινωνικού ρόλου του ατόμου, η ενσωμάτωση του ατόμου στις αρχές της κοινωνίας κ.ά. Γι' αυτό και ο σκοπός της κοινωνίας, όπως η ίδια τον ορίζει ως προς τον ρόλο του σχολείου, δεν είναι να σε κάνει έναν λαμπρό επιστήμονα αλλά κυρίως έναν “σωστό άνθρωπο” επεξηγηματικά δηλαδή, έναν πολίτη ο οποίος θα ενσωματώνει όλη την κυρίαρχη κουλτούρα και θα συμμετέχει χωρίς προβλήματα και αντιρρήσεις στην κοινωνική ζωή.

   Σε αυτό το σημείο βέβαια τίθεται και το εξής ερώτημα: Από ποιόν καθορίζεται η μορφή της εκπαίδευσης αλλά και σε ποιούς απευθύνεται; Είναι η εκπαίδευση γενική και δημόσια ή μήπως αναφέρεται σε συγκεκριμένες κοινωνικές και οικονομικές ομάδες;

   Σε καμία περίπτωση ως προς την απάντηση των παραπάνω δεν πρέπει να αγνοούμε οτι το σχολείο αλλά και συνολικά η εκπαίδευση δεν είναι κάτι αυτόνομο αλλά λειτουργεί με βάση τις ευρύτερες κοινωνικές λειτουργίες όπως έχουν καθιερωθεί συνήθως από την άρχουσα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά τάξη. Έτσι, η εκπαίδευση μπορεί φαινομενικά να “αγκαλιάζει” όλα τα παιδιά, χωρίς να κάνει κοινωνικούς και οικονομικούς διαχωρισμούς και μάλιστα δίνοντάς τους τις ίδιες προοπτικές, αλλά αν μελετήσει κανείς βαθύτερα τον ρόλο της θα διαπιστώσει την τεράστια ανομοιογένεια την οποία γεννά αποκλείοντας και παραμερίζοντας ένα μεγάλο μέρος  των μαθητών που προέρχονται από τις κατώτερα οικονομικά τάξεις και ευνοώντας τα αντίστοιχα παιδιά των ανώτερων τάξεων. Το πιο εμφανές σημείο που όλοι γνωρίζουν αποτελεί το παράδειγμα των φροντιστηρίων το οποίο έχει μετατραπεί σε σημαντικό παράγοντα ως προς την πρόοδο των μαθητών στο σχολείο. Το παράδειγμα αυτό δεν εμφανίζει την “ομοιογένεια” την οποία προβάλει το σχολείο αλλά αντίθετα τον ταξικό διαχωρισμό των μαθητών καθώς στο σχολείο μπορούν να προοδεύσουν μόνο όσοι διαθέτουν χρήματα.

   Μέσα από το παράδειγμα της λεγόμενης “παραπαιδείας” αλλά και από πολλά-πολλά άλλα παραδείγματα, μπορεί κανείς να καταλάβει ότι σκοπός τελικά του σχολείου (πέραν της αυτής καθαυτής σχολικής προόδου), είναι η δημιουργία ενός συνολικού “μοντέλου” αυριανού πολίτη της κοινωνίας χωρίς παρεκκλίσεις και αυτό γιατί θέτει εξ' αρχής την “ισότητα” των μαθητών σε μία βάση, κυριολεκτικά αγνοώντας για τις διαφορετικές όψεις της προσωπικότητας του κάθε μαθητή, καθώς και την προέλευσή του οικογενειακό περιβάλλον, οικονομική κατάσταση κ.α.).

    Αυτός βέβαια είναι και ο κυριότερος λόγος, βάσει του οποίου, πολλά παιδιά (ίσως και τα περισσότερα) δεν αντιμετωπίζουν το σχολείο ως μια ευκαιρία για λήψη γνώσης ή τελικά ενός χρήσιμου μηχανισμού εκπαίδευσης, αλλά αντίθετα το θεωρούν ένα μηχανισμό, ο οποίος δεν τους προσφέρει τίποτα και απλά παρακολουθούν τα μαθήματα “γιατί έτσι πρέπει”, δείγμα βέβαια της “απόστασης” που κρατά το σχολείο (μέσω των καθηγητών) από τους ίδιους και της ιδιαίτερης προσωπικότητας του καθενός.

   Ένα σημαντικό παράδειγμα ως προς την χειραγώγηση των μαθητών μέσω του σχολείου στις κοινωνικές αξίες, αποτελεί η έρευνα της Κοινωνικής Ανθρωπολόγου Judith Okely την δεκαετία του '50 στα public schools (οικοτροφείο-σχολείο με δίδακτρα) στην Αγγλία. Στα σχολεία αυτά φοιτούν αποκλειστικά παιδιά των ανώτερων κοινωνικά και οικονομικά τάξεων (στο συγκεκριμένο παράδειγμα κοπέλες) και στόχος είναι η εκμάθηση του τρόπου ζωής και των κοινωνικών αξιών της ίδιας της κοινωνικής τάξης. Χαρακτηριστική είναι η ομοιογένεια που παρουσιάζεται στα σχολεία αυτά καθώς επιβάλλονται στις μαθήτριες απόλυτοι κανόνες ως προς το ντύσιμο (ομοιόμορφο), την συμπεριφορά αλλά και του κοινωνικού τους ρόλου ως “γυναίκες” (απαγορευόταν αυστηρά να έρθουν σε επαφή ακόμα και οπτική με αντίθετου φύλου άτομα) ενώ κάθε στοιχείο προσωπικής επιλογής έπρεπε να εξαλειφθεί (δεν διέθεταν ούτε καν χρήματα). Ένα άλλο χαρακτηριστικό αυτού του τύπου σχολείου είναι, ότι μολονότι δεν επιβάλλονταν σωματικές τιμωρίες στις οικότροφους εντούτοις μέσα από τις τιμωρίες που τους επιβάλλονταν, τους καλλιεργούσαν τα κοινωνικά πρότυπα που ήθελαν τις κοπέλες παθητικές, σεμνές, απομακρυσμένες, χωρίς να αντιμιλούν, το πρότυπο δηλαδή που θα έπρεπε να έχουν ως αυριανές μητέρες και σύζυγοι. Τέλος ιδιαίτερη σημασία έχει ότι ο κύριος λόγος αποστολής των κοριτσιών στο οικότροφο σχολείο δεν ήταν η εκμάθηση των γνώσεων αυτή καθαυτή αλλά η διαμόρφωση του κοινωνικού ρόλου εν προκειμένω της “γυναίκας-μητέρας”.

   Αυτό το παράδειγμα καταδεικνύει ακριβώς ότι ο ρόλος του σχολείου είναι πρωτίστως κοινωνικός,  όχι όμως με την “αθώα” εκδοχή της κοινωνικότητας, που αφορά την ενσωμάτωση του εφήβου στην κοινωνία, αλλά με την έννοια της υπακοής και της υποταγής του νέου\ας στους κυρίαρχους κανόνες συμπεριφοράς. Η ομοιογένεια αυτή λοιπόν όχι μόνο δεν είναι αθώα, αλλά θέλει να καταστρέψει καθετί προσωπικό που διακρίνεται σε κάθε μαθητή. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που η κυρίαρχη έννοια σε κάθε σχολική φάση είναι η έννοια της υποταγής του μαθητή είτε στον δάσκαλο είτε στους κανόνες του σχολείου. Δημιουργείται έτσι μία σχέση μεταξύ του “υποβαθμισμένου” και “υπάκουου” μαθητή και δάσκαλου\σχολείου η οποία έχει ως στόχο στην συνέχεια να μετατραπεί σε μία σχέση υποταγής και υπακοής ανάμεσα στον νέο εργαζόμενο (πρώην μαθητή) και στον 'εξουσιαστή' εργοδότη.