Η ευκαιρία της κρίσης για τον κόσμο της εργασίας

«Τι θα γίνει; Πόσο πιο κάτω θα πάνε οι μισθοί; Κάποια στιγμή θα σταματήσει η κατρακύλα και θα αρχίσουμε να ζούμε (άρα να καταναλώνουμε) με φυσικούς ρυθμούς ξανά.» Αυτά ακούγονται λίγο-πολύ και υπάρχουν  φορές που προκαλεί εντύπωση η έκπληξη εκείνων που έρχονται σε επαφή με την πραγματικότητα που λέει ότι:

Δε γίνεται τίποτα διαφορετικό από την εφαρμογή όσων έχουν ψηφιστεί τα τελευταία 3 χρόνια και κυρίως όσων προτάσσει η φύση της παραγωγής στο οικονομικό σύστημα που λέγεται καπιταλισμός. Ποιά είναι αυτή η φύση; Σε αυτό το σύστημα ο εργοδότης επενδύει στον εργαζόμενο. Ο εργαζόμενος παράγει προϊόν το οποίο θα διατεθεί από τον εργοδότη στην αγορά με σκοπό το κέρδος. 

Έτσι από τη μια, για να υπάρξει κέρδος πρέπει να υπάρχει μια διευρυμένη καταναλωτική βάση και από την άλλη πρέπει να εξασφαλίζεται κέρδος μέσω της απομύζησης της υπεραξίας της εργατικής δύναμης. Για αυτό ακριβώς το λόγο βλέπουμε στον πλανήτη να υπάρχουν οι πληθυσμοί που είναι προορισμένοι να παράγουν δουλεύοντας σαν σύγχρονοι σκλάβοι, και πληθυσμοί που προορίζονται να καταναλώνουν. Για το λόγο αυτό οι πωλήσεις των 200 μεγαλύτερων επιχειρήσεων, που ελέγχουν το 25% της παγκόσμιας δραστηριότητας, υπερέβαιναν το 2000 σε αξία τις οικονομίες περισσότερων των 180 χωρών στον κόσμο.*

Κι αυτή είναι η δομική αντίφαση του καπιταλισμού και μιλάμε για αυτήν χάρη στον Μαρξ, τον Ένγκελς και ένα σωρό άλλους. 

-Στα δικά μας τώρα. Και μιας και μιλάμε για την αγορά εργασίας:

 

Σε περιόδους κρίσης, ο αναλώσιμος ρόλος του εργαζόμενου γίνεται απλά περισσότερο εμφανής και αφορά μεγαλύτερο κομμάτι του κόσμου της εργασίας. 

Οι συλλογικές συμβάσεις είναι πλέον κουρελόχαρτα. Το κυνήγι της  ανταγωνιστικότητας έχει καταστρατηγήσει τα εργασιακά δικαιώματα και στην όποια καταπάτηση, κράτος και εργοδότης σφυράνε αδιάφορα. Υπάρχει ένας στρατός ανέργων, πρόθυμος να εργαστεί με ακόμα πιο μικρό μισθό από αυτόν που πλέον δίνεται ή και τζάμπα ή ακόμα και να πληρώσει για να βγει από τον εφιάλτη της ανεργίας. (Πρόσφατα, γνωστή εταιρεία καλούσε τους ενδιαφερόμενους να αποστείλουν την αίτησή τους για μια θέση εργασίας, καταβάλλοντας και 25€ ώστε να την εξετάσει το αρμόδιο τμήμα της).

Ο εργαζόμενος λοιπόν είναι προορισμένος από τη μία να πουλάει την υπεραξία της εργασίας του και από την άλλη να έχει όλο και μικρότερη πρόσβαση στον κοινωνικό πλούτο που παράγει και συγκεντρώνεται στα χέρια λίγων. Για παράδειγμα, για ένα μπλουζάκι που κοστίζει στην Ελλάδα 15€, στην Ινδία το ημερομίσθιο του εργαζόμενου που το παρήγαγε είναι 2-3€. Ας συγκρίνουμε τις αναλογίες στην Ελλάδα που πλέον το μεροκάματο είναι στα 25€ στην καλύτερη των περιπτώσεων.

Το ερώτημα είναι: μπορεί ο κόσμος της εργασίας να κατανοήσει ότι στο υπάρχον οικονομικό σύστημα, είναι καταδικασμένος να γίνεται όχημα εκμετάλλευσης και παραγωγής κέρδους για τους ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής; Μπορεί να αναλογιστεί εάν υπάρχει εναλλακτικό μοντέλο παραγωγής, άρα και εναλλακτικό μοντέλο παραγωγικών και κατ' επέκταση κοινωνικών σχέσεων; Μπορεί να διανοηθεί ότι η εργασία του θα είχε άλλη σημασία και μεγαλύτερο αντίκρισμα στη συσσώρευση κοινωνικού πλούτου; 

Προς το παρόν, ο κόσμος της εργασίας περιμένει να πιάσει την καλή. Πασχίζει για να μπορεί να έχει αξιοπρεπή αγοραστική δύναμη ώστε να καταναλώνει αυτά που παράγει, γιατί αξιοπρεπής αγοραστική δύναμη =αξιοπρεπής ζωή. Και όσο αυτό ήταν εφικτό, η επίφαση της ευημερίας κάλυπτε όλες τις φωνές που δεν μπορούσαν να σηκώσουν το βάρος της εκμετάλλευσης. Έτσι για παράδειγμα όσο η εργατική τάξη στο Δυτικό κόσμο διεκδικεί καλύτερο μισθό, ένα παιδί στην Αφρική, στη Λατινική Αμερική και στην Ασία πεθαίνει από ασιτία. Και θα πεθαίνει ακόμα κι όταν η αγοραστική δύναμη του εργαζόμενου στο Δυτικό κόσμο αυξηθεί, έστω και δυσανάλογα σε σχέση με τον πλούτο που παράγει. 

Γι' αυτό οι κρίσεις που γεννάει κάθε τόσο ο καπιταλισμός είναι ευκαιρία. Είναι ευκαιρία να επαναπροσδιοριστεί, συνειδησιακά σε πρώτο στάδιο, το νόημα της εργασίας στην κοινωνία. Είναι ευκαιρία να εξεταστεί ο ρόλος του εργαζόμενου και οι παραγωγικές σχέσεις ανάμεσα σε αυτόν και στην κοινωνία που ζει και δημιουργεί. Πέρα από ηθικά κηρύγματα, και φανφάρες είναι ευκαιρία να πληθύνουν οι φωνές που διεκδικούν το αυτονόητο: Αξιοπρεπή ζωή για όλους. 

*Economic Policy Institute, Ελευθεροτυπία, 28.1.2007