Ο τραπεζικός ναός

Η άνοδος της αστικής τάξης στην Ευρώπη του 17^ου – 18^ου αιώνα συνοδεύτηκε με την επίθεση στην Παλιά Τάξη Πραγμάτων της φεουδαρχίας, της αριστοκρατίας και της εμφανιζόμενης τότε
απολυταρχίας. Ως ανερχόμενη τάξη, που κατείχε σε μεγάλο βαθμό την οικονομική εξουσία ήδη,

ανεπτυγμένη από τα πρώτα τραπεζογραμμάτεια του 1500-1600 ως το μεγάλο εμπορικό δίκτυο που είχε εγκαθιδρυθεί γύρω στα 1800, η αστική τάξη αποτέλεσε την προοδευτική φωνή στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Με τις επαναστάσεις της – ακόμα και όταν αυτές ηττήθηκαν – ηγήθηκε της μάχης των ιδεών ενάντια στη θρησκειοκρατία, τη συντήρηση, το θεοκεντρισμό και το σκοταδισμό. Προέβαλε τις ιδέες του ανθρωπισμού – ως εκείνη η αντίληψη πραγμάτων που θέτει τον άνθρωπο στο κέντρο της οπτικής του κόσμου – τον ορθό λόγο και την επιστημονική γνώση ως προσέγγιση της αλήθειας που εξηγεί την πραγματικότητα.

Γκρέμισε ναούς, ήρθε σε ρήξη με την κοσμική εξουσία της εκκλησίας, προώθησε την απομάγευση του κόσμου. Η πορεία των γεγονότων έθεσαν στο κέντρο του προβληματισμού των ανθρώπων το γιατί είναι η πραγματικότητα όπως είναι: η αναζήτηση του αιτίου που εξηγεί το αποτέλεσμα στις φυσικές και κοινωνικές επιστήμες και η αντιμετώπηση των επιστημονικών ανακαλύψεων ως θρίαμβος του ανθρώπου πάνω στην θεοκρατία και την αριστοκρατία που διαμέσου της πρώτης ασκούσε την εξουσία της ήταν κεντρικά γεγονότα στην αλλαγή της αντίληψης των ανθρώπων. Η μάχη των ιδεών παράλληλα με τη μάχη για την οικονομική και πολιτική εξουσία συνεχίστηκε ακατάπαυστα μέχρι την εγκαθίδρυση στην πολιτική εξουσία της αστικής τάξης. Ο αγώνας ήταν υπεραιωνόβιος, και η χρεωμένη στους αστούς τραπεζίτες αριστοκρατία και απολυταρχία αντιστάθηκε σθεναρά στην άνοδο της αστικής τάξης (μια τάξη που παίρνει το όνομά της από την αλλαγή του οικονομικού κέντρου από την ύπαιθρο στην πόλη).

 Όταν η αστική τάξη βρέθηκε στην πολιτική εξουσία, έπαψε να αποτελεί προοδευτική κοινωνική δύναμη. Η νέα τάξη πραγμάτων που εγκαθιδρύθηκε έπρεπε να παραμείνει σταθερή. Η πολιτική οικονομία, από κριτική θεωρία κατέληξε απολογητική. Για να διατηρηθεί στην εξουσία, δημιουργήθηκε μια νέα αφήγηση της παγκόσμιας ιστορίας με κέντρικη έννοια το φυσικό δίκαιο – το υπεριστορικά σωστό και συμφώνο με τη φύση του ανθρώπου. Έτσι, η νέα τάξη πραγμάτων εμφανίζεται ως η πρώτη φορά που συμβιβάζεται η πραγματικότητα με την ελεύθερη φύση του ανθρώπου, ως οικονομικού όντος (homo economicus) και η νέα κοινωνική πραγματικότητα «βαφτίζεται» ως τελειωτική μορφή που μπορεί να πάρει η κοινωνία στο μέλλον.

Αυτά τα λόγια προσομοιάζουν σε θρησκευτικό λόγο, του οποίου το κεντρικό χαρακτηριστικό είναι η τελεολογία: η ερμηνεία της πραγματικότητας με βάση κάποιο τελικό σκοπό. Γύρω από τους τελικούς σκοπούς οικοδομούνται και οι μεγάλες αφηγήσεις, όπως π.χ. η βασιλεία των ουρανών (στη θρησκεία) ή το τέλος της ιστορίας (στη νεοφιλελεύθερη φιλοσοφία). Μια υποχώρηση των ριζοσπαστικών ιδεών από το αστικό στρατόπεδο εμφανίζεται το 19^ο αιώνα, με την αστική τέχνη και πολιτισμό να σταματούν να αμφισβητούν τις νόρμες και να αποτελούν πλέον τα νέα αποδεκτά ρεύματα. Μια νέα στασιμότητα για να διατηρηθεί και να συνεχιστεί χρειάζεται μια νέα μονολιθική ιδεολογία που να πάρει χαρακτηριστικά μιας νέας θρησκείας.

Οι θρησκείες εκτός από διδασκαλία μιας μεγάλης αφήγησης και διάθεση πίστης είναι και ένα φάσμα από πρακτικές που οι πιστοί ακολουθούν πιστά. Η θρησκεία του καπιταλισμού, του τρόπου παραγωγής με σκοπό την διευρυμένη αναπαραγωγή του κεφαλαίου, χρειάζεται τους ναούς της για να ασκηθούν με ευλάβια οι πρακτικές της. Στην άνοδο του βιομηχανικού καπιταλισμού, οι ναοί αυτοί δεν ήταν άλλοι από τα εργοστάσια. Κτήρια αναβαθμισμένης αισθητικής, με ένα ιδιαίτερο τούβλινο χαρακτήρα, κρύβαν μέσα τους το νέο χρυσελεφάντινο άγαλμα: τη μηχανή. Η μηχανή αποτέλεσε την υλική αποκρυστάλλωση του ορθολογισμού και υμνήθηκε στη λογοτεχνία και στη φιλοσοφία πάρα πολύ.

 Η γενίκευση της χρηματιστικής οικονομίας, η σύμφυση τραπεζικού και βιομηχανικού κεφαλαίου και η νεοφιλελεύθερη αντεπίθεση των τραπεζών, έχουν φέρει στο προσκήνιο τη λατρεία του χρήματος, όχι πια με την τσιγγούνικη εικόνα του Σκρουτζ που φυλάει τα νομίσματά του παθιασμένα και ζει μια μίζερη ζωή, αλλά με την εικόνα του ζάμπλουτου επιτυχημένου τεχνοκράτη που ξυπνά και κοιμάται με το μυαλό στο κέρδος. Η ηθική, η συμπεριφορά, ο πολιτισμός καθορίζονται μόνο από αυτό και το χόλιγουντ μας τροφοδοτεί με χιλιάδες ταινίες με γιάπις που πατάνε επί πτωμάτων για να προωθηθούν. Η μεταμορφωμένη θρησκεία έχει για ναό την τράπεζα. Η αισθητική των τραπεζικών κτηρίων το κάνει πρόδηλο: είτε τεράστια πολυόροφα κτήρια με τζαμένιες προσόψεις ή νεοκλασικά κτήρια με αρχαΐζουσα διακόσμιση, στόχος είναι το δέος και η εμφάνιση επιβλητικού ναού.

Μια απελευθερωτική κίνηση των ανθρώπων με στόχο την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο δεν μπορεί παρά να συγκρουστεί και με την οποιαδήποτε μεταμόρφωση της θρησκευτικής πίστης και των θρησκευτικού τύπου ιδεολογιών και πρακτικών. Θέλουμε να γκρεμίσουμε τους ναούς των οικονομικών θρησκειών και να βάλουμε στο κέντρο του κόσμου τον ίδιο τον κόσμο, την ίδια την υλική πραγματικότητα.