εδραιώσουν μία τέτοια αντίληψη. Έτσι μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο πολιτισμικού διαχωρισμού, χρησιμοποιείται κάθε μέσο που έχουν στα χέρια τους. Ένα τέτοιο μέσο πολιτισμικής διαφοράς, ήταν και η μουσική όχι μόνο ως προς τον τρόπο αξιοποίησής της, αλλά η μουσική σαν ολότητα που ξεκινά από την σύλληψη και διαμόρφωσή της, και καταλήγει μέχρι τον τρόπο αναπαραγωγής της.
Η μουσικολογία, εμφανίστηκε σε μία περίοδο όπου η ίδια η μουσική υφίσταντο μία αναθεώρηση που θα εκθειαζόταν από την ευρωπαϊκή ιδεολογία και θα την απομάκρυνε από μη δυτικές- ευρωπαϊκές δραστηριότητες. Όπως αναφέρει και ο G. Tomlinson στο άρθρο του Μουσικολογία, Ανθρωπολογία, Ιστορία, «η μουσική (που περιέχεται στο όνομα της Μουσικολογίας) κατά τη διάρκεια του 18ου αι. κατέληξε να υποδηλώνει μία «καλή» τέχνη». Στην Ευρώπη σιγά σιγά άρχισε να διαχωρίζεται το τραγούδι από τη μουσική. Τώρα το μη ευρωπαϊκό τραγούδι γινόταν αντιληπτό όχι ως κάτι το ισοδύναμο με σύγχρονες ευρωπαϊκές πρακτικές αλλά ως ένα επιβίωμα που η Ευρώπη είχε εγκαταλείψει καιρό τώρα. Έτσι καθώς υπήρχε η νέα κατηγορία της οργανικής μουσικής άρχισαν να υπάρχουν και νέες προσεγγίσεις σ’ αυτήν. Για παράδειγμα η προσέγγιση του Κάντ που θεωρεί ότι η οργανική μουσική δεν περιέχει κάποια σκοπιμότητα και περιέχει μία ανεξαρτησία καθώς είναι ελεύθερη και αδέσμευτη. Αυτή η μουσική “πρόοδος” ήταν για τους ευρωπαίους η κορύφωση μιας προοδευτικής παγκόσμιας ιστορίας που στην μουσική δεν περιείχε λέξεις. Και όπως αναφέρει και ο Tomlinson «έτσι η Ευρώπη αποτελούσε την προνομιούχο κατάληξη της μουσικής ιστορίας».
Μία άλλη προσέγγιση, ήταν και αυτή του Forkel, που συνδύαζε την μουσική άμεσα με την γραφή. Γι’ αυτόν, όπως αναφέρει και στο έργο του, «οι λαοί που χρησιμοποιούν ατελείς μουσικές σημειογραφίες, μπορούν να επιτύχουν μόνο ατελείς και ανοργάνωτες μουσικές». Βέβαια, αυτό δεν αποτελεί μια ολοκληρωτική αλήθεια, καθώς όπως θα δούμε στην συνέχεια, υπάρχουν πολιτισμοί έξω από την Ευρώπη οι οποίοι χωρίς καμία σημειογραφία πάνω στην μουσική, καταφέρνουν να δημιουργούν πολύπλοκα μουσικά σύνολα (π.χ. οι Chopi της Μοζαμβίκης). Επίσης, ο Forkel μέσα από το συλλογισμό του ως προς τη μουσική, καταλήγει στο ότι η μουσική τελειότητα ακολουθεί τον αλφαβητισμό. Όπως λοιπόν παρατηρείται και στη θεώρηση του Καντ αλλά και στου Forkel, υπάρχει ένα είδος αποπλαισίωσης.
Όπως αναφέρει και ο Tomlinson «δεν είναι δύσκολο στις μορφές αποπλαισίωσης του Forkel και του Καντ να αναγνωρίσει κανείς συστατικά στοιχεία της καινούργιας αντίληψης περί αυτονομίας της μουσικής, που θα αποκτούσε γερά θεμέλια στην Ευρώπη του δέκατου ένατου αιώνα.»
Καθώς ξεκινήσαμε με μία ανάλυση του όρου της δυτικής μουσικής, καλό θα ήταν αν εισχωρούσαμε λίγο βαθύτερα σ’ αυτήν έτσι ώστε να κατανοήσουμε και τον τρόπο οργάνωσής της , τα στοιχεία της κ.τ.λ. Ο Κρίστοφερ Σμωλ, πολύ σωστά διατυπώνει ότι «κάθε ανθρώπινο πλάσμα διαμορφώνεται από τις πεποιθήσεις της κοινωνίας στην οποία ζει», κάτι που συνεπάγεται ότι το ίδιο συμβαίνει και με ένα κοινωνικό χαρακτηριστικό, όπως είναι η μουσική. Για τον κάθε άνθρωπο, της εκάστοτε κοινωνίας όλα είναι κοινωνικά επιβεβλημένα. Βέβαια για μια τέτοια μελέτη θα πρέπει να βγάλει κανείς τον μανδύα που θέλει την ευρωπαϊκή μουσική ως ηχητικά τέλεια, καθώς και την έννοια της προόδου, η οποία ειδικά όταν αναφερόμαστε σε ζητήματα όπως της τέχνης, χάνει ούτως ή άλλως τη σημασία της. Στην Ευρώπη από το 1600 μ.Χ. περίπου άρχισε να διαμορφώνεται το σύγχρονο ύφος της μέσω της τονικότητας καθώς και της δραματικότητας. Με την τονικότητα «εννοούμε τη λογική διάταξη των συγχορδιών γύρω από ένα τονικό κέντρο» και με τη δραματικότητα την έκφραση των ατομικών συναισθημάτων. Πλέον η ευρωπαϊκή μουσική έπρεπε να έχει ένα λογικό χαρακτήρα τονικής αρμονίας και ακόμη όταν υπάρχουν στιγμές τονικής διαφωνίας σε ένα έργο, το έργο αυτό να διευκρινίζει τις διαφωνίες αυτές, με μία λογική αρμονική διάρθρωση. Έτσι για τους ευρωπαίους δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία οι συγχορδίες αυτές καθαυτές, αλλά η διάταξη δηλαδή το πώς συνδέονται μεταξύ τους. Βέβαια η ευρωπαϊκή μουσική δεν δέχθηκε οποιοδήποτε όργανο παρά μόνο αυτά που μπορούσαν να παράγουν καθαρούς ήχους, κάτι βέβαια που στο Μεσαίωνα δεν θα ήταν και αρκετά αναγκαίο, όπως δεν ήταν αναγκαία και η τονικότητα, καθώς και η αρμονικότητα στο τραγούδι. Έτσι λόγω αυτού του «κακού» παρελθόντος η «νέα» μουσική αντίληψη, είχε αποκλείσει ακόμη και όργανα του μεσαίωνα όπως το τύμπανο, που βέβαια επανήλθε πολύ αργότερα, όταν μπορούσε να κουρδιστεί.
Ένα χαρακτηριστικό που προστέθηκε στην μετά-αναγεννησιακή μουσική είναι η δραματικότητα, που τη χαρακτηρίζει. Σε όποια μορφή κι αν εκτελούνταν η μουσική (όπερα, συμφωνία, κονσέρτο), αποδεικνύεται ο δραματικός χαρακτήρας αφού όλοι αυτοί οι τρόποι αποτελούν ψυχοδράματα. Η μουσική βέβαια δεν είναι μία αυτόνομη δύναμη αλλά επηρεάζει και επηρεάζεται. Έτσι το 18ο και 19ο αι. με την παράλληλη ανάπτυξη του κυβισμού στην ζωγραφική υπήρχε η πρόθεση και στη μουσική, ώστε να εξαφανιστεί η διάκριση σε πρώτο επίπεδο και σε υπόστρωμα, κατάλοιπα του κλασσικού στυλ. Μία τέτοια προσπάθεια έγινε στην μουσική με την ατονικότητα του Schoenberg όπου όλα τα στοιχεία του μουσικού του έργου είναι ισοδύναμα. Τέλος όσον αφορά την ευρωπαϊκή μουσική θα πρέπει να πούμε ότι η μουσική μέσω της πορείας που ακολούθησε, καθώς και των ατομικιστικών χαρακτηριστικών της , μετά την αναγέννηση είναι μία μουσική χωρίς ιδιαίτερη κοινωνική λειτουργία , που διακοσμεί τελετές αλλά χωρίς να αποτελεί συστατικό στοιχείο πραγματοποίησής τους. Έτσι καταλήγει να είναι μία ατομική – ιδιωτική υπόθεση , εκφράζοντας την αυτονομία και τη μοναξιά του ατόμου που πλέον δεν συμβάλει με κανένα τρόπο στην δημιουργική διαδικασία.
Βέβαια η μουσική δεν υπάρχει μόνο στην Ευρώπη όσο κι αν κάποιοι το αγνοούν, αλλά και έξω από αυτήν. Βέβαια πολλοί ευρωπαίοι θα σύγκριναν τις μουσικές διαφορές τους με τον «έξω κόσμο» και θα χαρακτήριζαν την δική τους μουσική νοοτροπία ως ολοκληρωμένη, πράγμα όμως που δεν θα έκαναν και όσον αφορά την μουσική ως κοινωνική λειτουργία. Για πολλούς μη δυτικούς πολιτισμούς η μουσική αποτελεί ένα είδος μαγείας που οδηγεί σε συμφιλίωση με τα περιβάλλον και τονώνει τα αισθήματα της συλλογικότητας. Η συλλογικότητα, μπορεί να φανεί εύκολα από το ότι όποιος κι αν είναι ο συνθέτης – εκτελεστής και όποια κοινωνική θέση κι αν κατέχει δεν μετράει στη μουσική. Ο Κρίστοφερ Σμωλ εξετάζει δύο τέτοιες μη δυτικές κοινωνίες , αρχικά τον πολιτισμό του Bali και ύστερα της Μαύρης Αφρικής.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα του Bali, είναι ότι οι κάτοικοι δεν έχουν λέξη για τη μουσική, κάτι που δείχνει πόσο στενά είναι συνδεδεμένοι με τη μουσική μέσω των τελετών. Καθώς η μουσική είναι συνυφασμένη με τις γενικές λειτουργίες της κοινωνίας, στη μουσική τους υπάρχει απουσία της αίσθησης της κορύφωσης κάτι που συνδέεται στενά, με το ότι οι δραστηριότητες τους νοούνται ως κάτι αυτό καθαυτό και όχι ως εκπλήρωση κάποιου μελλοντικού στόχου, κάτι που διαφέρει εντελώς από το δυτικό τρόπο αντίληψης. Έτσι η μουσική του Bali είναι φτιαγμένη για να τη χαίρονται στιγμή προς στιγμή. Το βασικό και πιο γνωστό μουσικό σύνολο του Bali είναι τα gamelan μία ορχήστρα με πάνω από 30 εκτελεστές. Η μουσική του Bali διαφέρει ριζικά από αυτήν της δύσης, όχι μόνο ως προς το ότι δεν υπάρχει κορύφωση και κατάληξη όπως είπαμε πριν, ούτε το ότι είναι απόλυτα μη-αρμονική, αλλά και γιατί ακόμα και ο τρόπος που εκτελείται και συλλαμβάνεται (ποτέ σε συναυλίες, παρά μόνο σε τελετές) είναι αρκετά μακριά από το δυτικό τρόπο. Στο Bali οι εκτελεστές συμβάλλουν δημιουργικά στη διαμόρφωση του κομματιού (δεν υπάρχουν επαγγελματίες) και οι πρόβες είναι δημόσιες και έτσι το κομμάτι πλάθεται υπό την παρουσία όλων. Ακόμη δεν υπάρχει αυτοσχεδιασμός στα gamelan, αλλά όλα προαποφασίζονται και εκτελούνται ακριβώς χωρίς παρεκκλίσεις. Έτσι μπορεί κανείς εύκολα να καταλάβει την σημασία της συλλογικότητας στη μουσική του Bali. Βέβαια με την εισβολή του καπιταλιστικού χειμάρρου αντικαταστάθηκαν από το ραδιόφωνο και τους δίσκους.
Όπως και στο Bali, έτσι και στην αφρικανική μουσική «δεν διαχωρίζεται από τη καθημερινή ζωή, αλλά αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της» χωρίς να υπάρχει κάποια διάκριση, ανάμεσα σε ορχήστρα και ακροατή. Βασικό στοιχείο της αφρικανικής μουσικής, είναι η ανθρώπινη φωνή, η οποία βέβαια δεν είναι ποτέ εξασκημένη και εμφανίζει στενή σχέση με την ομιλία. Ακόμη, θέλοντας να αποδώσουν μία δραματική κατάσταση, υπάρχει μεγάλη ποικιλία τραγουδιστικών τρόπων από ψιθύρους και σφυρίγματα, ως την απομίμηση πουλιών κ.α. Οι Αφρικανοί μουσικοί έχουν στενή σχέση με τα όργανά τους καθώς ως επί το πλείστον τα δημιουργούν μόνοι τους και τα πουλούν σπάνια. Το βασικό τους όργανο είναι το mbira ή αλλιώς το αφρικανικό πιάνο. Στην αφρικανική μουσική διακρίνεται μία προτίμηση ως προς τους μη αρμονικούς ήχους, κάτι που φαίνεται από την υπεροχή των κρουστών, έναντι των έγχορδων οργάνων.
Η κύρια όμως σημασία για την αφρικανική μουσική είναι ο ρυθμός, ο οποίος είναι και το μόνο σταθερό στοιχείο στη μουσική τους, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι υστερούν μελωδικά. Ακόμη όπως και στο Bali, έτσι και στην Αφρική ο αυτοσχεδιασμός δεν είναι τόσο συχνός. Στη συνέχεια ο Κρίστοφερ Σμωλ όσον αφορά την αφρικανική μουσική αναφέρεται πιο συγκεκριμένα στους Chopi που ζουν στις ακτές της Μοζαμβίκης. Το καθένα από τα μεγαλύτερα χωριά των Chopi έχει το δικό του Ngodo, δηλαδή ορχήστρα.
Το κείμενο που θα φτιάξει ο συνθέτης, επιτελεί μία υψηλή κοινωνική λειτουργία, καθώς μέσα από αυτό μπορούν να εκφραστούν συναισθήματα και απόψεις. Στην συνέχεια έρχονται μετά το συνθέτη , οι μουσικοί, ο χορογράφος και όλοι μαζί δημιουργούν μία συμφωνία. Η μουσική των Chopi είναι αρκετά σύνθετη και πρόκειται για μια μουσική απόλυτα δομημένη, χωρίς ωστόσο να έχει γραφτεί τίποτα στο χαρτί. Μία ακόμη διαφορά στη μουσική των Chopi, είναι ότι κάθε μέρος ενός νέου έργου αντικαθιστά το αντίστοιχο του παλιού, καθώς οι Chopi δεν έχουν ανάγκη από «κλασσικά» έργα για αυτό και αυτή η διαδικασία, είναι γι’ αυτούς άκρως δημιουργική.
Όπως είδαμε μέσα από τα τρία αυτά κεφάλαια, η δύση όπως σε πολλά άλλα κοινωνικά χαρακτηριστικά, έτσι και στη μουσική έχει κάνει τη δική της παρέμβαση στις μη δυτικές κοινωνίες. Αυτή η παρέμβαση που έγινε κυρίως λόγω της ανάπτυξης του καπιταλισμού, που όπου υπάρχει εμπόριο πρέπει να παρεμβαίνει, είναι μία από τις κύριες αιτίες που χάνεται η παράδοση πολλών πολιτισμών. Στη μουσική έπρεπε να υπάρχει μία μαζική παραγωγή που βέβαια περιέχει μέσα της πολλά διαφορετικά στοιχεία, που όμως μέσα από τη συνεχή προσπάθεια πολλά από τα στοιχεία αυτά τείνουν να «εξαφανίζονται», στον βωμό των μεγάλων πολυεθνικών μουσικών εταιριών. Έτσι όπως και σε πολλά άλλα χαρακτηριστικά έτσι και στη μουσική θα πρέπει να υπάρχει μία παγκόσμια ομοιογένεια από την οποία δεν πρέπει να απέχει κανένας πολιτισμός, καμία κοινωνική ομάδα, κανένας άνθρωπος .
0 σχόλια:
Speak up your mind
Tell us what you're thinking... !